پاسخ: تجارب اخیر شما عالی و طعمی است شگفت از آن دسته چیزهایی که از راه خواهند رسید. اجازه دهید تا آنها الهام بخش شما در تداومِ مسیر به سوی روشن بینی باشند. با تمرین مرتب پرانایاما و مراقبه، تجارب شما بسیار عمیق تر پیش خواهند رفت.

اگر فعالیت هایی در موقع پرانایاما و مراقبه وجود داشتند، زیاد به آنها فکر نکنید. این امر، چه در مورد جنب و جوش هایِ لذت بخش و یا در مورد انواع غیر لذت بخشِ آن کاربرد دارد.  فقط به سادگی به روند تمرینی که انجام میدهید بازگردید. خواه پرانایاما باشد یا مراقبه. اگر این فعالیت ها آنقدر پافشاری کردند که شما نتوانستید به آسانی به تمرین خود برگردید، اجازه دهید تا توجه شما برای مدتی به این تحرّکات معطوف شود. نه آنها را پیگیری کرده و نه در برابرشان مقاومت کنید. پس از آنکه آنها فرو نشستند، شما باید بتوانید بدون دردسر به تمرین خود بازگردید.

تحرّکات لذت بخش یا حس های بدونِ تحرّک و لذت بخشی که ما در موقع پرانایاما و مراقبه تجربه می کنیم می توانند نیرنگ باز باشند. ما تمایل می یابیم تا جذب آنها گردیم. این طبیعی است. بخش نیرنگ آمیزِ این داستان گیج شدن در اثرِ ظهورِ سرخوشی نیست، بلکه تمرکزِ بیجا بر رویِ این سرخوشی است. بخاطر داشته باشید که ظهورِ اینگونه تجارب، ناشی از تمرینی صحیح در مراقبه و پرانایاماست. برای پیشرفت، ما باید تمرینات را ادامه داده و در توجهِ افراطی نسبت به تجاربِ اکستاتیکی که از راه خواهند رسید سقوط نکنیم. این بدان معنی نیست که نباید به این تجارب خوشامد گفت. مسلما آنها ارزشمند هستند. ما در حال انجام تمرینات پیشرفتۀ یوگا هستیم تا یک زندگی در اکستاسی و سرور را شکوفا کنیم! همچنانکه تمرینات روزانۀ خود را ادامه میدهیم، تجاربِ اکستاتیک لبریز شده و بخشی قاعده مند از زندگیِ روزانۀ ما را تشکیل خواهند داد. این همان چیزی است که ما میخواهیم. بنابر این اگر این تجارب در حین پرانایاما و مراقبه از راه رسیدند ما با لذت به آنها خوشامد میگوئیم و به تمرین خود باز میگردیم. بدین گونه است که ما خیزشِ تجربۀ اکستاتیک در زندگی را توسعه میبخشیم. ما بعدها با جزئیات بیشتر در ارتباط با حفظِ یکپارچگی تمارین در حین رخ نمودن تجاربِ پیشروندۀ اکستاتیک بحث خواهیم نمود. زمانی فرا میرسد که اکستاسی تجربۀ غالب و مسلط در حین تمرینات ما شده و این امر، چالشی بی همتا در طریقِ روشن بینی را به نمایش میگذارد و آن لذتبخش ترین چالش است.

گاهی پیش می آید که در حین انجام مراقبه، خود را در حال انجام پرانایاما می یابیم و یا بالعکس. زمانیکه این امر رخ داد، فقط به آسانی به تمرینی باز میگردیم که حدس میزنیم در آن زمان به انجام آن پرداخته ایم. هر دوی این تمرینات بر سادگی و سهولتِ توجه اتکاء دارند. بدین معنی که در مراقبه، ما به آسانی پیگیرِ مانترا یا در پرانایاما، به سادگی پیگیرِ تنفس ستون مهره ای (عصب نخاعی) میشویم. اگر ما تلاش کنیم تا هر دو روند را به یکباره پیگیری کنیم در واقع توجه خود را تقسیم میکنیم و این کیفیت و تاثیرِ هر دو تمرین را تقلیل میدهد. بنابراین ما ابتدا پرانایاما را انجام داده و سپس به مراقبه میپردازیم. این قاعده ای است برای حداکثرِ تاثیر.

مراقبه و پرانایاما بطور شاخصی تمریناتی متفاوت، با مقاصدی متفاوت و متمایز هستند. دو تمرینِ کاملاً متفاوت با دو هدف کاملاً متفاوت. مراقبه قطره قطره در ما سکوتِ نابِ سرور آمیز را تزریق میکند. پرانایاما اعصابِ ظریف را لینت داده (روان و نرم میکند) و جریان پرانا را در اَشکالی ویژه تحریک میسازد. این فرصتی را برای سرور آگاهی خالص فراهم میکند تا بطور پویا (دینامیک) در سلسلۀ اعصاب جریان یابد. این وضعیت، اول بصورت گسترشِ همواره فزایندۀ اکستاسی و بعدها بصورت ظهورِ خودآگاهیِ سرورانگیز و جهانی تجربه میشود. پرانایاما بر لبۀ مراقبه قرار دارد اما خودِ مراقبه نیست. مراقبه نیز با پرانایاما هم مرز است اما پرانایاما نیست. می توان گفت که هردوی آنها از جنبه های متضادِ حدّ و مرزِ ظریفی که بین سرورِ آگاهیِ خالص و پرانا در هرجایی از درون ما وجود دارد، نشات میگیرند. با انجام متوالیِ پرانایاما و مراقبه در حالِ از میان برداشتنِ مرزِ بین این دو جنبه هستیم. این یک بدشانسی و شکستی مضاعف (برای انسدادهای درونی) و منفعتی عظیم (برای ما) بخاطر انجام متوالیِ این تمرینات است. 

پرانایاما در اشکال متنوع خود دارای ارزش خارق العاده ای است و ما از آن استفاده ای گسترده خواهیم نمود. آن یکی از شاه کلیدهایِ گشودن سیستم اعصاب انسان به روی تجربۀ الهی است. اما پرانایاما جایگزینی برای مراقبه نیست. تنها از طریق مراقبه است که میتوان سرورِ خالصِ آگاهی را به سلسلۀ اعصاب سرایت داده و منتشر کرد. پرانایاما و دیگر تکنیک هایی که در مورد آنها صحبت خواهیم کرد، تا حد بسیار زیادی یاریگر ما بوده و زمینه را برای به سطح  آمدن سرور آگاهی خالص فراهم می کنند. آنها ابزارهایی برای گسترش سرور آگاهی (از درون) بسمت بیرون هستند، اما علت اصلی این بالا آمدن نیستند. اما مراقبه، هست. بهمین دلیل پرانایاما بعنوان یک تمرین مستقل و بدون مراقبه توصیه نمی شود.

مراقبه به تنهایی می تواند تمرین شود. آن یک تمرین کامل است که در طی مدت زمانی مدید به شکوفاییِ کاملِ سرور آگاهی خالص در فرد می انجامد. بهمین دلیل است که گفته میشود مراقبه برای آنهایی که تمایلی به پیگیری و تعقیبِ سایرِ تمرینات پیشرفتۀ یوگا برای افزایش سرعتِ سفر خود ندارند، کافی است. مراقبه بهترین تمرین واحدی است که فرد می تواند انجام دهد.

از طرف دیگر تمرین پرانایاما به تنهایی و  بدون مراقبه می تواند به طُرق مختلف تمرین گر را آسیب پذیر کند. مجسم کنید که شما مزرعه ای را شخم بزنید و خاک غنی آنرا بارها و بارها زیر و رو کنید. این خاک در معرض محیط قرار میگیرد و حاصلخیز و آماده برای دانه ای است که در آن کاشته شود. چه چیزی در آن خواهید کاشت؟ اگر شما عمیقا با روشی موثر مراقبه کنید شما این مزرعه را تماما با بذر سرورِ آگاهیِ ناب خواهید کاشت و آن بشکلی قدرتمند جوانه زده و رشد خواهد نمود و مزرعه لبالب از مسرت خواهد گردید. اما اگر شما مراقبه نکنید و هیچ چیز را بطور خاصی در خاکِ حاصلخیزِ پرانایامای خود نکارید چه پیش می آید؟ آنجا چه چیزی سبز خواهد شد؟ به هر حال چیزی رویش خواهد کرد. اما چه چیز؟ هر چیزی که در اطراف شما رخ دهد. برخی تمایلات، برخی افکار، برخی احساسات. هرچیزی که رخ نموده و بر روی مزرعه وزیده شود. حقیقت را بخواهید علفهای هرز بسیار زیادی در آنجا رشد خواهند کرد، چراکه هیچ نوع محصولی از آگاهیِ خالص و سرور انگیزی که مزرعه را پر کرده باشد وجود ندارد. بهمین دلیل است که تمرین مستقل پرانایاما در طول ماهها و سالها میتواند بجای کسب فوائد و فضائل، منجر به زیان و کاستی گردد. این نوع تمرینِ ناهماهنگ و منفرد در برخی از افراد میتواند منجر به افزایشِ سرسختی (عدم انعطاف)، خودپسندی، اضطراب، عصبانیت و درنتیجه، بسادگی بخت و اقبال بد را به ارمغان بیاورد. هر روز پس از اینکه شما پرانایاما را انجام دادید مراقبه کنید. آنگاه است که شما جنبه های متضاد این صفات را بشکلی بسیار سرشار و فراوان تجربه خواهید کرد. صفاتی چون ملایمت و انعطاف پذیری، مهر و شفقت، صلح و آرامش، سرخوشی و لذت و بسیاری دیگر که بخت و شانس خوب را برای شما به ارمغان می آورند. و این فرآیندها بدین گونه کار میکنند.