تمرینات پیشرفتۀ یوگا دروس اصلی
درس 195 پرسش و پاسخ - مانترا، افکار و توجه
نویسنده: یوگانی
تاریخ: پنج شنبه 20 می 2004 ساعت 0:33 بعد از ظهر
* به خوانندگان جدید توصیه می شود که خواندن مطالب را از ابتدای بایگانی دروس (درس اول، "این بحث برای چیست؟") آغاز نمایند. چرا که دروس قبل، پیشنیازی برای این درس محسوب می شوند.
پرسش: در طول 13 سال گذشته، من ذکرِ (Japa) چندین مانترا را برای چند صد هزار بار انجام داده ام. نوع ویژه ای از مانترا که عبارت است از : "اُم نامُ نارایانایا" (Om Namo Naaraayanaaya). شاید بدانید که این مانترای مستقیمِ الهۀ ویشنو (Lord Vishnu) محسوب میشود. بدلیل تمرین مداومِ ذکر این مانترا، در مراقبه با آی اَم با مشکل خاصی مواجه شدم. بمحض شروع ذکر آی اَم، ذهن من که همیشه مانترا را بکار میگرفته است آی ام را گزینش کرده و با آن ادامه میدهد. هرچند که ذهن به سمت سایر افکار نیز سوق یافته و سرگردان میشود، "حتی در حین تکرار آی اَم". حال سوال این است که آیا آگاهی باید متمرکز روی افکار و آی اَم (هر دو) باشد یا اینکه می بایست مراقبِ محو و کمرنگ شدنِ آی اَم و پر رنگ شدن افکار بود؟ اگر من به ذهن خود، آگاه باشم پس باید بمحض دور شدن از آی اَم، آن را به سمت مانترا باز پس بکشم. این چگونه ممکن است؟ شما عنوان کرده اید که نباید به معنی آی اَم فکر کرد. منظور شما دقیقا از "مراقبه بر روی صوت آی اَم" چیست؟
پاسخ: مانترا و افکار میتوانند همزمانِ باهم در ذهن حضور داشته باشند. حتی در حین فکر کردن به چیز دیگری، ذکر مانترا میتواند ادامه یابد. اگر ما درحالیکه به لیست خرید و کارهای روزانۀ خود فکر میکنیم، مانترا نیز در پس زمینۀ ذهن به تکرار خود ادامه دهد، آیا این مراقبه محسوب میشود؟ خیر. اگر ما آگاهانه در حین تکرار مانترا، پیگیر این فهرست کارهای روزانه شویم، این، مراقبه نخواهد بود. داشتن مانترا در ذهن مثل یک موتورِ تداوم یابنده و بدون پیگیری و توجه به آن، مراقبۀ عمیق محسوب نمیشود. مراقبه عبارت است از پیگیریِ مانترا از طریق توجه به آن. نه اینکه مانترا بشکل خودکار در پس زمینۀ ذهن تکرار شود و توجه ما نیز بر سایر موارد متمرکز باشد. آنچه که ما میخواهیم بطور خودکار انجام گیرد، باز پس کشیدنِ آسانِ توجه بسمت مانترا است، زمانی که ادراک کردیم از مانترا به دور افتاده است. بنابراین اگر ما افکار و مانترا را بطور همزمان و ادامه یابنده (بدون آگاهی به مانترا) داشته باشیم مراقبه ای در کار نخواهد بود. مراقبه از طریق فقط حضور مانترا انجام نمیشود بلکه بواسطۀ پیگیری و توجه به مانترا است که مراقبه شکل میگیرد. حتی با توجه و آگاهی به مانترا نیز سایر افکار میتوانند هنوز وجود داشته باشند. این دیگر اهمیتی ندارد. این مسیرِ توجه و آگاهیِ ما است که صحت فرآیند را تعیین میکند. اگر ما عادتِ پیگیریِ آگاهانۀ مانترا (در زمان های محو شدنِ آن) را در خود ایجاد کرده باشیم، این یک مراقبۀ صحیح خواهد بود.
این موارد باید پاسخی برای سوال شما باشند. تعداد تکرار درونیِ مانترا در یک نشست مراقبه اهمیتی ندارد. مراقبۀ عمیق یک ذکر خوانیِ ذهنی و نا آگاهانه نیست. بلکه فرآیندِ بکارگیریِ آگاهانۀ مانترا است (ترکیب توجه و مانترا) برای خلق حالتی در ذهن که آن را قادر به سکون (بی تلاطمی) میکند. صرفا تکرار عادت وارِ مانترا در پس زمینۀ درونی درحالیکه توجه و آگاهی به سمت انواعی از داد و ستدهای ذهنی سوق یافته، مراقبۀ عمیق نخواهد بود. در مراقبۀ عمیق، توجه باید مانترا را پیگیری کند. با انجام چنین روندی در زمان اختصاص یافتۀ مراقبه، مانترا بارها و بارها محو شده و نهایتا به مانترایی بسیار تعالی یافته (واضح) بدل خواهد شد. در هر سطحی که ما خویش را در ذهن دریابیم، توجه را به مانترا بازگردانده و سیاحت آشکار و محو شدنِ مانترا را پیگیری میکنیم. بدین ترتیب است که توجه ما به ورای موضوعات (تمرکزی) و حتی مانترا گسترش می یابد. احساسی دلپذیر که همان سامادی یا هشتمین شاخۀ یوگا است. با رخداد سامادی، تنفس تعالی (توقف) یافته و با کاهشِ آهنگِ متابولیسم (سوخت و ساز بدنی)، انسدادها در سرتاسر سیستم عصبی عمیقا از میان می روند. این همان سکوت درونی (سرور آگاهی خالص) است که ما در مراقبۀ عمیق درصدد نیل به آن هستیم. همۀ نتایج خوب، از همین فرآیند مراقبه پدیدار میشوند. فرآیندی که عبارت است از مدیریت آسان و صحیحِ توجه، در مراقبه.
پرسش: من شکی دارم. شما در این دروس بیان کرده اید که صرفا این صوتِ آی اَم است که زمینه ساز از میان رفتن انسدادهای سیستم عصبی میشود. در دروس اخیر نیز بوضوح متذکر شده اید که فعالیت صوتِ آی ام از چشم سوم آغاز شده و تمام مسیر به سمت عجان (پایین) را در امتداد ستون فقرات طی میکند. در اینصورت، مادامیکه صوت آی اَم در ذهن حضور داشته باشد، فرآیند پاکسازی باید چه با توجه و چه بدون توجه انجام گیرد. اینطور نیست؟ یعنی علاوه بر پاکسازی ای که توسط خودِ صوت صورت میگیرد، پالایش افزون تری نیز بواسطۀ "توجه" به آن به انجام میرسد؟
پاسخ: مانترا را بعنوان یک ابزار ملاحظه کنید. اگر ما چکشی داشته باشیم که هر زمان همراه ما باشد، آیا این چکش با این ترتیب برای ما خانه ای خواهد ساخت؟ البته که نه. اقدامی فراتر مورد نیاز است. ما نیازمند بکارگیریِ این چکش با قدری مهارت هستیم. یک مانترا اگر با مهارتی خاص استفاده نشود، هیچ چیز نخواهد بود.
من میدانم که این گفته ممکن است در برابر ایدۀ افراد بسیاری قرار گیرد که مانتراها را دارای همۀ مواهب و دربردارندۀ قدرت های جادویی میدانند. خوب، اصوات مختلف، دارای طنین متفاوتی در سیستم عصبی بوده و به همین دلیل نیز مانتراهای مختلف، اثرات متفاوتی دارند. اما به هر حال اگر با درستی و مهارت از آنها کار گرفته نشود، صرفا ابزاری بیش نخواهند بود. مانترا ابزاری است که میتواند برای به سکون درآوردن ذهن و بدن بکار گرفته شود و این امر مستلزم بکارگیریِ توجه در طریقی ویژه با مانترا است. با انجام چنین کاری، توجه مکررا از هرچه که در مسیرش قرار گیرد کناره گیری خواهد کرد، امری که نهایتا حتی شامل مانترا نیز خواهد شد. این فرآیندی است که رخ میدهد و انسدادهای درونی آنگاه در چنین حالتی از سکوت عمیقِ حاکم بر سیستم عصبی، رخت بر می بندند. با از میان رفتنِ انسدادها، ما در فعالیت های روزمره از سکوت درونیِ بیش از پیشی برخوردار خواهیم بود.
به همین دلیل است که ما روند ویژه ای را در مراقبه کردن بکار میگیریم. مانترا به تنهایی و بدون کاربرد صحیحِ توجه، شبیه چکشی است که بدون نجّار رها شده است. شما آن نجّار هستید!
استاد در درون شما است.
توجه: برای توضیحات بیشتر دربارۀ روند مراقبه به کتاب "مراقبۀ عمیق" مراجعه کنید.
دروس کلیدی